برای تدریس لغت، شاید اولین چیزی که بهتر است در نظر بگیرید، این است که لغت یا لغت‌هایی که می‌خواهید درس بدهید، در قالب چه درسی ارائه می‌شوند.
یعنی آیا تدریس لغت برای این منظور است که زبان‌آموزان قرار است متنی را بخوانند و حالا شما می‌خواهید چند تا از کلمه‌های آن متن را درس بدهید؟ و یا برای تدریس یک ساختار یا گرامر بخصوص، لازم است که زبان‌آموزان چند لغت را بدانند؟ و یا اینکه برای موضوع مکالمه، از قبل می‌خواهید لغت‌های مورد نیاز آن موضوع را درس بدهید؟
بعد از اینکه تعیین کردید تدریس لغت در قالب تدریس چه مهارت یا سیستمی است (خواندن متن، مکالمه، گرامر …)، بهتر می‌توانید درس خود را طراحی کنید. در ادامه، مراحل تدریس لغت را در تدریس زبان می‌خوانید:
یکی از بهترین روش‌های تدریس لغت، انتقال مفهوم از طریق کانتکست است. مثلاً اگر در تدریس زبان انگلیسی، می‌خواهید کلمه “hungry” (گرسنه) را درس بدهید، می‌توانید بگویید:
“I didn’t eat anything today. I am very hungry!”
این کار کمک می‌کند که دانش‌آموزان معنی کلمه را از روی جمله بفهمند و آن را راحت‌تر به خاطر بسپارند.
همچنین، این موقعیت باید باورپذیر باشد یعنی اگر کلاس شما بعد از ظهر است، می‌توانید به نخوردن ناهار اشاره کنید و یا اگر کلاس شما هنگام صبح است، می‌توانید بگویید که صبحانه نخورده‌اید. این نکته کمک می‌کند که زبان‌آموزان بهتر با آن موقعیت ارتباط برقرار کنند و متوجه مفهوم و کاربرد آن کلمه در آن موقعیت بشوند.
این مثال، صرفاً یک نمونه ساده از ایجاد کانتکست است. اما اگر می‌خواهید تعدادی لغت را در قالب یک درس ریدینگ (قبل از ارائه یک متن) درس بدهید، طبیعی است که محتوای آن متن می‌تواند کانتکست مناسبی برای تدریس کلمات داخل (یا مرتبط با موضوع) متن باشد.
در کل، اینکه چه موقعیت و کانتکستی برای تدریس لغت انتحاب کنید، می تواند تا حدی بستگی به این هم داشته باشند که تدریس لغت با چه هدفی انجام می‌شود که در ابتدای این مطلب گفتم.
منتقل کردن مفهوم کلمات تنها بخشی از تدریس لغت است. شما به عنوان معلم زبان باید مطمئن شوید که زبان‌آموزان مفهوم را درست متوجه شده‌اند.
برای این کار، می‌توان سؤال‌هایی پرسید که طبق جواب‌هایی که زبان‌آموزان می‌دهند، متوجه شوید که مفهوم (یا کاربرد) لغت مورد نظر را درست متوجه شده‌اند. به این سؤال‌ها CCQs می‌گویند.
CCQs: Concept Checking Question
اگر سؤال‌ها را از همان کانتکست بپرسید، نتیجه بهتری خواهید گرفت. مثلاً بعد از معرفی کلمه “exhausted” (خیلی خسته) می‌توانید بپرسید:
آیا مارگارت که exhausted بود، فقط کمی خسته بود؟ نه
اگر ۱۰ کیلومتر بدوم، exhausted می‌شوم؟ بله
در واقع پاسخ زبان‌آموز بع این نوع سؤال‌ها به شما کمک می‌کند تا بفهمید که آیا معنی را درست درک کرده یا نه.
یادتان باشد که جواب سؤال‌ها باید مشخص باشند. مثلاً اگر بپرسید: الان شما خسته‌اید یا نه؟ جواب بله یا خیر زبان‌آموزان برای شما مشخص نمی‌کند که معنی exhausted را فهمیده یا نه.
در کنار درک مفهوم، مهم است که زبان‌آموزان فرم لغت را هم یاد بگیرند.
یعنی بدانند چطور نوشته می‌شود (املاء)، چطور گفته می‌شود (تلفظ) و چه شکلی دارد (تعداد حروف، ترکیب حروف، ریشه‌های مشابه).
برای مثال، اگر “beautiful” را یاد می‌دهید، بهتر است نحوه نوشتن آن را هم نشان دهید و تلفظ آن را تمرین کنید.
همچنین نقش کلمه در جمله و نوع کلمه را هم مشخص کنید و درس بدهید. یعنی زبان‌آموزان بدانند part of speech کلمه چیست (فعل، اسم، صفت …) و اگر مثلاً اسم است، در جمله نقش فاعل دارد یا مفعول.
البته همیشه لازم نیست که همه این اطلاعات را ارائه بدهید اما بهرحال خوب است بدانید که این عناصر هم در تدریس لغت وجود دارند.
برای یادگیری فرم لغت هم خوب است که آن را در یک موقعیت واقعی نشان دهیم. مثلاً اگر می‌خواهیم تلفظ درست کلمه “delicious” را یاد بدهیم، می‌توانیم یک عکس از یک غذای خوشمزه نشان دهیم و بگوییم:
“This pizza is delicious! Say it with me: Delicious!”
سپس چند بار آن را تکرار کنید و از زبان‌آموزان بخواهید آن را بلند بگویند.
مثال بالا تنهای یک نمونه از ارائه تلفظ است و شما با خلاقیت خود می‌توانید لغت مورد نظر را در کانتکست‌های دیگر هم درس بدهید.
معمولاً وقتی معنی یک کلمه را از طریق عکس یا حرکت نشان دهیم، دانش‌آموزان آن را راحت‌تر به خاطر می‌سپارند.
مثلاً اگر کلمه “tall” (بلندقد) را درس می‌دهیم، می‌توانیم دست‌هایمان را بالا ببریم تا مفهوم را نشان دهیم. یا اگر “cold” (سرد) را درس می‌دهیم، می‌توانیم ژست لرزیدن بگیریم. این کار باعث می‌شود که دانش‌آموزان بدون نیاز به ترجمه، معنی را متوجه شوند.
به جای اینکه لغات را به‌صورت تصادفی درس بدهیم، بهتر است آن‌ها را در دسته‌های مرتبط قرار دهیم. مثلاً اگر درباره “خانواده” صحبت می‌کنیم، می‌توانیم کلمات “mother, father, sister, brother” را با هم درس بدهیم. این روش کمک می‌کند که دانش‌آموزان ارتباط بین لغات را بفهمند و آن‌ها را راحت‌تر به خاطر بسپارند.
البته همان طور که ابتدای این مطلب عنوان شد، بستگی دارد که لغت یا لغت‌های مورد نظر را در قالب چه درسی ارائه می‌دهید. اگر لغت‌های مربوطه، بخشی از یک ریدینگ یا لیسنینگ و یا یک کلیپ هستند، طبیعی است که تلفظ و فرم آن را هم می‌توانید از طریق همان کانتکست ارائه بدهید.
یکی از بهترین راه‌ها برای یادگیری لغات، استفاده از آن‌ها در مکالمه است. اگر تدریس لغت در در قالب یک درس اسپیکینگ ارائه می‌دهید، بهتر است اکتیویتی اسپکینیگ (فعالیت و تمرین‌های صحبت کردن) طوری باشد که کلمات جدید را در گفت‌وگوهای روزمره به کار ببرند. مثلاً بعد از یادگیری لغات مربوط به رستوران، می‌توانید یک فعالیت طراحی کنید که در آن نقش مشتری و گارسون را بازی کنند و از کلمات جدید در مکالمه استفاده کنند.
بازی‌ها می‌توانند یادگیری را جذاب‌تر کنند و مفهوم و کاربرد لغت‌ها را هم برای زبان‌آموز تثبیت کنند. می‌توانید از بازی‌هایی مثل “حدس بزن”، “کارت‌های حافظه” یا “بازی نقش‌آفرینی” استفاده کنید. مثلاً در بازی حدس بزن، معلم (یا یکی از زبان‌آموزان) می‌تواند کلمه‌ای را توضیح دهد و زبان‌آموزان (یا هم‌گروهی‌های آن زبان‌آموز) کلمه را حدس بزنند. این روش باعث می‌شود که یادگیری فعال و لذت‌بخش شود.
برای یادگیری مؤثر واژگان، باید آن‌ها را در موقعیت واقعی معرفی کنیم، مطمئن شویم که دانش‌آموزان معنی را درست متوجه شده‌اند، فرم کلمات را آموزش دهیم و روش‌هایی مثل بازی، مکالمه و داستان‌گویی را برای تقویت یادگیری به کار ببریم. این روش‌ها به دانش‌آموزان کمک می‌کنند که کلمات جدید را بهتر بفهمند، به‌خاطر بسپارند و در مکالمات خود از آن‌ها استفاده کنند.
برای مطالعه بیشتر درباره روش‌های استاندارد تدریس لغت در حوزه تدریس زبان دوم، می‌توانید کتاب‌های زیر را بخوانید:
