تدریس لیسنینگ هم مثل تدریس ریدینگ می‌تواند با دو هدف کلی انجام شود:
۱. کارهایی که قبل از گوش کردن انجام می‌شود:
۲. کارهایی که حین گوش کردن انجام می‌شود:
۳. کارهای بعد از گوش کردن
هر کدام از این کارها و مراحل می‌توانند شکل مختلفی به خود بگیرند. این مسئله بستگی به این دارد که هدف شما تقویت مهارت لیسنینگ باشد و یا ارائه مفهوم گرامر یا لغت در قالب کانتکست لیسنینگ مثل یک مصاحبه یا یک آهنگ و یا حتی یک کلیپ یا بخشی از یک فیلم.
مثلاً در مورد تسک‌هایی که زبان‌آموزان هنگام گوش کردن انجام می‌دهند، اگر هدف صرفاً تقویت مهارت لیسنینگ باشد، معمولاً تسک‌ها بصورت سؤال‌های درک مطلب هستند. اما اگر هدف هایلایت کردن گرامر باشد، سؤال‌ها یا تسک‌ها حول محور کاربرد یا فرم آن گرامر می‌چرخند.
تدریس مهارت لیسنینگ (Listening) در کلاس زبان، یک فرآیند فعال، چندمرحله‌ای و تعاملی است که با هدف ارتقای درک شنیداری واقعی، تفکر انتقادی، و استراتژی‌های شنیداری انجام می‌شود.
نظریه‌های مدرن (مثل رویکرد ارتباطی – Communicative Approach، یادگیری مبتنی بر تسک – Task-Based Learning، و یادگیری اجتماعی-ساخت‌گرایانه) بر موارد زیر تأکید دارند:
مراحل تدریس لیسنینگ هم تا حد زیادی شبیه مراحل تدریس ریدینگ است:
۱. مرحله قبل از گوش کردن (Pre-listening)
هدف: فعال کردن دانش قبلی، ایجاد علاقه، و پیش‌بینی محتوا.
۲. مرحله حین گوش کردن (While-listening)
هدف: کمک به درک معنا، استفاده از استراتژی‌ها، و تمرکز بر اطلاعات کلیدی.
پخش صوت در دو مرحله:
فعالیت‌های مرتبط:
۳. مرحله بعد از گوش کردن (Post-listening)
هدف: پردازش عمیق‌تر، کاربرد زبان، و تمرین تولیدی.
لیسنینگ معمولاً با یکی از این دو هدف در کلاس زبان کار می‌شود: یکی برای تقویت مهارت لیسنینگ (مهارت شنیداری)، و یا برای ایجاد کانتکست برای تدریس گرامر یا نکات دیگر زبانی.
طراحی تسک وقتی هدف تقویت مهارت شنیداری است:
طراحی تسک در تدریس لیسنینگ یکی از عناصر کلیدی برای ایجاد یک تجربه یادگیری معنادار و مؤثر است. تسک‌ها باید طوری طراحی شوند که زبان‌آموز را به طور فعال درگیر شنیدن، درک معنا، و استفاده از اطلاعات شنیده‌شده کنند.
یک تسک خوب نه‌تنها مهارت شنیداری را تقویت می‌کند، بلکه مهارت‌های مرتبط مانند پیش‌بینی محتوا، استنتاج، یادداشت‌برداری و تحلیل زبان را نیز به کار می‌گیرد. در طراحی تسک باید سطح زبانی زبان‌آموزان، هدف آموزشی (مثل فهم کلی، جزئیات خاص، یا استراتژی شنیداری)، و نوع ورودی شنیداری (واقعی یا نیمه‌واقعی) به دقت در نظر گرفته شود.
تسک‌های لیسنینگ معمولاً در قالب فعالیت‌های چندمرحله‌ای طراحی می‌شوند: ابتدا تسک‌هایی برای پیش‌بینی محتوا و فعال‌سازی دانش پیشین، سپس فعالیت‌های اصلی حین شنیدن برای دریافت پیام، و در نهایت، فعالیت‌های پس از شنیدن برای تحلیل، بازآفرینی، یا تولید زبانی. برای مثال، می‌توان از تسک‌هایی مانند تطبیق صدا با تصویر، تکمیل جدول، پاسخ به سوالات باز یا بسته، یا خلاصه‌نویسی استفاده کرد. مهم است که این تسک‌ها هدف‌محور باشند و مهارت شنیداری را در بافت کاربردی و واقعی تقویت کنند، نه اینکه صرفاً به عنوان آزمون درک مطلب عمل کنند.
طراحی تسک وقتی هدف ایجاد کانتسک یا ارائه نمونه است:
تسک‌هایی که برای تدریس لیسنینگ با هدف ایجاد کانتکست برای تدریس گرامر طراحی می‌شوند، نقش مهمی در یادگیری معنادار و کاربردی گرامر دارند. در این نوع تسک‌ها، تمرکز اولیه روی درک معنا از طریق شنیدن است، اما در لایه‌های بعدی، زبان‌آموز به صورت ضمنی یا آشکار با یک ساختار گرامری خاص مواجه می‌شوند. این رویکرد باعث می‌شود زبان‌آموز قبل از یادگیری صریح قاعده گرامری، آن را در بافت واقعی زبان و در موقعیت‌های ارتباطی تجربه کند، و این به یادگیری عمیق‌تر و کاربردی‌تر منجر می‌شود.
یک تسک مؤثر در این زمینه معمولاً شامل سه مرحله است:
۱. مرحله معنا-محور (Meaning-focused):
زبان‌آموز به یک فایل صوتی گوش می‌دهد و کارهایی مثل فهم کلی، یافتن اطلاعات خاص، یا پیش‌بینی اتفاقات را انجام می‌دهد.
۲. مرحله توجه به فرم (Noticing the form):
پس از درک معنا، معلم توجه زبان‌آموز را به ساختار گرامری خاصی که در صوت استفاده شده جلب می‌کند (مثلاً زمان حال کامل، جملات شرطی، یا افعال مجهول).
۳. مرحله تحلیل و تعمیم (Analysis & Generalization):
زبان‌آموز با هدایت معلم یا به صورت گروهی ساختار را تحلیل می‌کند، الگو را کشف می‌کند، و سپس تمرین‌های هدفمند انجام می‌دهد.
برای مثال، یک تسک لیسنینگ درباره تجربیات سفر می‌تواند مقدمه‌ای باشد برای آموزش حال کامل (Present Perfect). زبان‌آموزان ابتدا به هدف درک داستان یا انتخاب مکان‌ها گوش می‌دهند، و سپس توجه‌شان به جملاتی مثل “I’ve been to Italy three times” جلب می‌شود تا ساختار گرامری مورد نظر بررسی و تمرین شود. به این ترتیب، یادگیری گرامر درون یک کانتکست زنده، ملموس و کاربردی صورت می‌گیرد.
در ادامه چند منبع معتبر و کاربردی برای یادگیری و ارتقای مهارت تدریس لیسنینگ معرفی می‌کنم.
