How to Teach Grammar
گرامر و قواعد زبان، از بخش های مهم زبان هستند و در یادگیری زبان هم نقش خیلی مهمی دارند. اما برای تدریس گرامر لازم نیست از توضیحات مستقیم درباره گرامر شروع کنیم.
روند کلی تدریس گرامر در دهه‌های اخیر به این صورت است که شما موقعیتی که در آن از آن گرامر یا ساختار استفاده می‌شود را ارائه می‌کنید و به زبان‌آموز کمک می‌کنید که متوجه شود که در آن موقعیت از آن گرامر استفاده می‌شود.
پس از آن، برای اطمینان از اینکه کاربرد و مفهوم گرامر را درست متوجه شود، می‌توانید توضیحات تکمیلی بدهید. جتی اینجا هم این توضیحات می‌تواند در قالب سؤال باشد تا ذهن زبان‌آموز بیشتر درگیر شود و شما هم متوجه شوید که مفهوم را درست متوجه شده یا نه.
ندریس گرامر عمدتاً شامل سه مرحله کلی می‌شود:
یکی از راه‌های مؤثر برای تدریس گرامر این است که موقعیتی ایجاد کنید که در آن از گرامر مورد نظر استفاده می‌شود. به این موقعیت، کانتکست می‌گویند.
ایجاد کانتکست از راه‌های مختلفی انجام می‌شود:
روش های دیگری هم وجود دارد اما بطور کلی، هدف از ایجاد کانتکست این است که زبان‌آموز برگسال با دیدن اینکه در یک موقعیت آشنا، متوجه شود که آن گرامر در آن موقعیت کاربرد دارد.
ارائه گرامر از طریق کانتکست، همچنین به زبان‌آموزان کمک می‌کند که علاوه بر کاربرد گرامر مورد نظر، فرم را هم ببینند (طرز نوشتن، فرمول، طرز قرار گرفتن در جمله و غیره). اگر کانتکست در قالب فیلم یا لیسنینگ باشد، زبان‌آموز با طرز تلفظ گرامر هم آشنا می‌شود اما ممکن است طرز نوشتن آن را نبیند.
این کمبود، با تسک‌هایی جبران می‌شود که برای انجام ریدینگ یا لیسنینگ در نظر گرفته می‌شود.
بعد از آنکه زبان‌آموزان با مفهوم و فرم گرامر آشنا شدند و فهمیدید که به درستی و بدون سوءتفاهم متوجه نکات گرامر شده‌اند، وقت آن است که تمام آن نکات را تمرین کنند.
تمرین گرامر شامل دو مرحله می‌شود:
منظور از تمرین‌های مکانیکی یا کنترل‌شده، تمرین هایی است که زبان‌آموز چالش زیادی برای انتخاب جواب‌های درست متعدد ندارد و تنهای یک جواب صحیح وجود دارد.
تمرین‌هایی مثل پر کردن جای خالی با فرم صحیح فعل، یا ترتیب درست کلمات برای ساختن جمله) جفت کردن کلمه با تصویر و مشابه اینها (در صورتی که فقط یک جواب صحیح وجود داشته باشد)، تمرین مکانیکی به حساب می‌آیند.
در واقع فرم تمرین مشخص نمی‌کند که یک تمرین مکانیکی است یا نه، و باید ببینید در آن تمرین جواب (زبان) کنترل شده است یا نه.
در این تمرین‌ها، زبان یا جوابی که زبان‌آموز باید بدهد کنترل شده نیست و ممکن است بیشتر از یک جواب درست وجود داشته باشد.
دقت کنید که مرحله تمرین شامل یک تمرین یا یک نوع تمرین نمی‌شود و بهتر است شامل تمام نکاتی بشود که در مرحله ارائه دریافت کرده‌اند: مفهوم، کاربرد، فرم، تلفظ و غیره.
در روش ارتباط‌محور (Communicative Language Teaching – CLT)، گرامر فراتر از یک سری قوانین است و در واقع ابزاری برای برقراری ارتباط در دنیای واقعی محسوب می‌شود.
روش ارتباط‌محور (CLT) در تدریس گرامر باعث می‌شود که زبان‌آموزان نه‌تنها گرامر را بفهمند، بلکه بتوانند از آن به‌طور طبیعی در مکالمات و نوشتار خود استفاده کنند. با تمرکز بر موقعیت‌های واقعی، تمرین‌های تعاملی، تصحیح و بازخورد سازنده، و تشویق به تولید و استفاده از زبان، یادگیری گرامر نه‌تنها مؤثرتر، بلکه بسیار جذاب‌تر و لذت‌بخش‌تر خواهد شد.
در این روش، زبان‌آموزان گرامر را از طریق متن‌ها، گفتگوهای واقعی، فعالیت‌های تعاملی و بازی‌های زبانی یاد می‌گیرند و گرامر مربوطه را در مکالمات و نوشتار واقعی به کار می‌برند. در این مطلب، با شیوه استاندارد تدریس گرامر در کلاس‌های زبان اشنا می‌شوید که مطابق با اصول و روش‌های نوین آموزش زبان دوم است.
در روش ارتباط‌محور (Communicative Language Teaching – CLT)، گرامر صرفاً مجموعه‌ای از قوانین حفظی نیست، بلکه ابزاری برای برقراری ارتباط مؤثر به‌وسیله زبان است. در کلاس زبان، زبان‌آموزان یاد می‌گیرند که چگونه از ساختارهای گرامری در مکالمات روزمره، نوشتن، و تعاملات واقعی استفاده کنند، نه اینکه فقط قواعد را حفظ کنند.
به جای ارائه مستقیم قوانین، بهتر است گرامر در موقعیت (Context) آموزش داده شود. یعنی زبان‌آموزان بهتر است ساختارهای گرامری را در جملات واقعی ببینند و متوجه کاربرد آنها بشوند. مثلاً به‌جای گفتن “حال کامل این‌طور ساخته می‌شود…” یا “از حال کامل برای این منظور استفاده می‌شود…” معلم می‌تواند یک داستان کوتاه یا یک مکالمه واقعی بیاورد و زبان‌آموزان را وادار کند که خودشان الگوهای گرامری را کشف کنند. البته توضیحات تکمیلی بعد از پایان پروسه ارائه گرامر در شرایطی می‌تواند مفید باشد اما توصیه بر این است که ابتدا با تعریف گرامر و قانون ساختار مربوطه شروع نکنیم.
انجام تسک توسط زبان‌آموزان منحصر به مرحله تمرین نیست و برای تعاملی شدن تدریس گرامر از طریق کانتکست، می‌توان برای زبان‌آموزان تسک‌هایی طراحی شود تا از طریق انجام آن تسک‌ها یا جواب دادن به سؤال‌ها، متوجه کاربرد گرامر مربوطه بشوند. بهتر است تسک‌هایی که برای زبان‌آموزان طراحی می‌کنید، مرتبط با گرامر مورد نظر باشند و طوری باشند که زبان‌آموزان حین انجام آنها متوجه کاربرد گرامر مربوطه شوند.
در روش قیاسی (Deductive Approach)، معلم قوانین گرامری را توضیح می‌دهد و سپس زبان‌آموزان با تمرین آن را یاد می‌گیرند. اما در روش استقرایی (Inductive Approach)، زبان‌آموزان خودشان از طریق مشاهده و تحلیل متن، قوانین را کشف می‌کنند. در روش CLT، ترکیبی از این دو روش استفاده می‌شود: ابتدا نمونه‌های واقعی داده می‌شود، سپس زبان‌آموزان خودشان الگوها را پیدا می‌کنند و در نهایت، معلم توضیح مختصری دربارهٔ قاعده ارائه می‌دهد.
طبق نظریه استفاده از ورودی قابل فهم (Comprehensible Input) کرشن، زبان‌آموزان وقتی گرامر را بهتر یاد می‌گیرند که آن را در متن‌های واقعی ببینند و بشنوند. معلم می‌تواند داستان‌های کوتاه، فیلم‌های آموزشی، یا پادکست‌هایی با استفاده طبیعی از گرامر موردنظر را در کلاس استفاده کند تا زبان‌آموزان ساختارهای گرامری را به‌صورت ناخودآگاه یاد بگیرند. به این روش آموزش گرامر از طریق ورودی‌های معنادار (Meaningful Input) هم می‌گویند.
در روش‌های سنتی، تمرین‌های گرامری معمولاً فقط مکانیکی و خسته‌کننده بودند، مثل پر کردن جای خالی با فرم درست فعل بدون داشتن زمینه‌ای برای استفاده عملی آن. البته پر کردن جای خالی و تمرین‌هایی از این دست، در مرحله تمرین، بسیار لازم و مفید است که هم مفهوم و هم فرم و فرمول گرامر مورد نظر جا بیفتد، اما در روش CLT، سعی می‌شود که همین تمرین‌ها، معنادار هم باشند، یعنی زبان‌آموزان گرامر را در جملات و موقعیت‌های واقعی تمرین می‌کنند و بتوانند با معنای آن ارتباط برقرار کنند.
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های تدریس گرامر به روش CLT این است که زبان‌آموزان باید به‌طور فعال در یادگیری مشارکت داشته باشند. معلم می‌تواند بازی‌های گرامری، گفتگوهای نقش‌آفرینی (Role-Play) و کارهای گروهی را برای تمرین ساختارهای گرامری طراحی کند. به این ترتیب، یادگیری گرامر نه‌تنها مؤثرتر، بلکه لذت‌بخش‌تر خواهد شد.
البته باید در مورد هر فعالیت، باید مشخص کنید که فعالیت مورد نظر مربوط به مرحله تمرین می‌شود (مثل بیشتر بازی‌ها) و یا مربوطه به مرحله تولید و استفاده در موقعیت واقعی می شود (مثل نقش‌آفرینی). به این ترتیب، بهتر می‌توانید اکتیویتی مورد نظرتان را در لسن پلن خود جا دهید.
در رویکرد ارتباط‌محور، هدف این نیست که زبان‌آموزان فقط ساختارهای گرامری را درست بگویند، بلکه باید بتوانند روان و طبیعی صحبت کنند. بنابراین، معلم نباید هر اشتباه گرامری را بلافاصله اصلاح کند، بلکه باید در شرایط مناسب و بدون کاهش اعتمادبه‌نفس زبان‌آموزان بازخورد بدهد. این باعث می‌شود که زبان‌آموزان به مرور زمان، هم دقت گرامری خود را افزایش دهند و هم بتوانند روان‌تر صحبت کنند.
معمولاً در نیمه اول درس گرامر به‌ویژه مرحله ارائه، بهتر است اشتباه‌های زبان‌آموزان پیرامون گرامر مورد نظر را نادیده نگیریم و آنها را فوری تصحیح کنیم. این کار باعث می‌شود اشتباه‌ها و سوءتفاهم‌های زبان‌آموزان درباره گرامری که درس می‌دهید، سریع‌تر برطرف شوند و توالید درست و صحیح (Accuracy) هم تقویت شود.
اما با نزدیک‌تر شدن به مرحله استفاده و تولید، بهتر است بگذاریم تا زبان‌آموزان به تولید و استفاده از نکته گرامری مربوطه ادامه بدهند و کمتر آنها را تصحیح کنیم. تصحیح بیش از حد در این مرحله می‌تواند باعث تضعیف در روان صحبت کردن (Fluency) زبان‌آموز شود. برای جزییات بیشتر درباره نحوه تصحیح به مطلب مربوط به تصحیح زبان‌آموزان مراجعه نمایید.
بعد از اینکه زبان‌آموزان گرامر را در متن دیدند و تمرین‌های معنی‌دار انجام دادند، باید آن را در صحبت کردن و نوشتن واقعی به کار بگیرند. یعنی باید فرصتی برای استفاده کردن از آن گرامر به آنها بدهید. مثلاً اگر موضوع درس، زمان گذشته است، می‌توانید از زبان‌آموزان بخواهید که درباره یک خاطره جالب بنویسند یا آن را در کلاس تعریف کنند. این کار باعث می‌شود که گرامر به بخشی از دانش فعال زبان‌آموز تبدیل شود.
یادگیری گرامر نباید به کلاس درس محدود شود. معلم باید زبان‌آموزان را تشویق کند که از گرامر در مکالمات روزمره، نوشتن در شبکه‌های اجتماعی، یا ارسال ایمیل‌های واقعی استفاده کنند. مثلاً می‌توانید از زبان‌آموزان بخواهید که یک پست در اینستاگرام بنویسند که در آن از گرامر جدید استفاده کرده باشند. این کار باعث می‌شود که گرامر از یک موضوع تئوری، به یک مهارت عملی و کاربردی تبدیل شود.
برای مطالعه بیشتر درباره نحوه تدریس گرامر و روش‌های استاندارد تدریس زبان دوم بر اساس تئوری‌های آموزش زبان، خواندن کتاب‌های مرجع زیر را پیشنهاد می‌کنم:
