برای تدریس لغت، شاید اولین چیزی که بهتر است در نظر بگیرید، این است که لغت یا لغت‌هایی که می‌خواهید درس بدهید، در قالب چه درسی ارائه می‌شوند. یعنی تدریس لغت برای این منظور است که زبان‌آموزان قرار است متنی را بخوانند و حالا شما می‌خواهید چند تا از کلمه‌های آن متن را درس بدهید؟ یا برای تدریس یک ساختار یا گرامر بخصوص، لازم است که زبان‌آموزان چند لغت را بدانند؟ و یا اینکه برای موضوع مکالمه، از قبل می‌خواهید لغت‌های مورد نیاز آن موضوع را درس بدهید؟
بعد از اینکه تعیین کردید تدریس لغت در قالب تدریس چه مهارت یا سیستمی است (خواندن متن، مکالمه، گرامر …)، بهتر می‌توانید درس خود را طراحی کنید.
یکی از بهترین روش‌های تدریس لغت، انتقال مفهوم از طریق کانتکست است. مثلاً اگر در تدریس زبان انگلیسی، می‌خواهید کلمه “hungry” (گرسنه) را درس بدهید، می‌توانید بگویید:
“I didn’t eat anything today. I am very hungry!”
این کار کمک می‌کند که دانش‌آموزان معنی کلمه را از روی جمله بفهمند و آن را راحت‌تر به خاطر بسپارند. همچنین، این موقعیت باید باورپذیر باشد یعنی اگر کلاس شما بعد از ظهر است، می‌توانید به نخوردن ناهار اشاره کنید و یا اگر کلاس شما هنگام صبح است، می‌توانید بگویید که صبحانه نخورده‌اید.
این مثال، صرفاً یک نمونه ساده از ایجاد کانتکست است. اما اگر می‌خواهید تعدادی لغت را در قابل یک درس ریدینگ (قبل از ارائه یک متن) درس بدهید، طبیعی است که محتوای آن متن می‌تواند کانتکست مناسبی برای تدریس کلمات داخل (یا مرتبط با موضوع) متن باشد.
منتقل کردن مفهوم کلمات تنهای بهشی از تدریس لغت است. شما به عنوام معلم زبان باید مطمئن شوید که زبان‌آموزان مفهوم را درست متوجه شده‌اند. برای این کار می‌توان سؤال‌هایی پرسید که طبق جواب‌هایی که زبان‌آموزان می‌دهند، متوجه شوید که مفهوم (یا کاربرد) لغت مورد نظر را درست متوجه شده‌اند. به این سؤال‌ها CCQs می‌گویند. اگر سؤال‌ها را از همان کانتکست بپرسید، نتیجه بهتری خواهید گفت. مثلاً بعد از معرفی کلمه “exhausted” (خیلی خسته) می‌توانید بپرسید:
آیا مارگارت که exhausted بود، فقط کمی خسته بود؟ → نه
اگر ۱۰ کیلومتر بدوم، exhausted می‌شوم؟ → بله
این نوع سؤال‌ها به دانش‌آموز کمک می‌کند تا بفهمد که آیا معنی را درست درک کرده یا نه.
یادتان باشد که جواب سؤال‌ها باید مشخص باشند. مثلاً اگر بپرسید: الان شما خسته‌اید یا نه؟ جواب بله یا خیر زبان‌آموزان برای شما مشخص نمی‌کند که معنی exhausted را فهمیده‌اند یا نه.
در کنار درک مفهوم، مهم است که زبان‌آموزان فرم لغت را هم یاد بگیرند. یعنی بدانند چطور نوشته می‌شود (املاء)، چطور گفته می‌شود (تلفظ) و چه شکلی دارد (تعداد حروف، ترکیب حروف، ریشه‌های مشابه). برای مثال، اگر “beautiful” را یاد می‌دهید، بهتر است نحوه نوشتن آن را هم نشان دهید و تلفظ آن را تمرین کنید.
برای یادگیری فرم لغت هم خوب است که آن را در یک موقعیت واقعی نشان دهیم. مثلاً اگر می‌خواهیم تلفظ درست کلمه “delicious” را یاد بدهیم، می‌توانیم یک عکس از یک غذای خوشمزه نشان دهیم و بگوییم: “This pizza is delicious! Say it with me: Delicious!” سپس چند بار آن را تکرار کنید و از زبان‌آموزان بخواهید آن را بلند بگویند.
مثال بالا تنهای یک نمونه از ارائه تلفظ است و شما با خلاقیت خود می‌توانید لغت مورد نظر را در کانتکست‌های دیگر هم درس بدهید.
معمولاً وقتی معنی یک کلمه را از طریق عکس یا حرکت نشان دهیم، دانش‌آموزان آن را راحت‌تر به خاطر می‌سپارند. مثلاً اگر کلمه “tall” (بلندقد) را درس می‌دهیم، می‌توانیم دست‌هایمان را بالا ببریم تا مفهوم را نشان دهیم. یا اگر “cold” (سرد) را درس می‌دهیم، می‌توانیم ژست لرزیدن بگیریم. این کار باعث می‌شود که دانش‌آموزان بدون نیاز به ترجمه، معنی را متوجه شوند.
به جای اینکه لغات را به‌صورت تصادفی درس بدهیم، بهتر است آن‌ها را در دسته‌های مرتبط قرار دهیم. مثلاً اگر درباره “خانواده” صحبت می‌کنیم، می‌توانیم کلمات “mother, father, sister, brother” را با هم درس بدهیم. این روش کمک می‌کند که دانش‌آموزان ارتباط بین لغات را بفهمند و آن‌ها را راحت‌تر به خاطر بسپارند.
البته همان طور که ابتدای این مطلب عنوان شد، بستگی دارد که لغت یا لغت‌های مورد نظر را در قالب چه درسی ارائه می‌دهید. اگر لغت‌های مربوطه، بخشی از یک ریدینگ یا لیسنینگ و یا یک کلیپ هستند، طبیعی است که تلفظ و فرم آن را هم می‌توانید از طریق همان کانتکست ارائه بدهید.
یکی از بهترین راه‌ها برای یادگیری لغات، استفاده از آن‌ها در مکالمه است. اگر تدریس لغت در در قالب یک درس اسپیکینگ ارائه می‌دهید، بهتر است اکتیویتی اسپکینیگ (فعالیت و تمرین‌های صحبت کردن) طوری باشد که کلمات جدید را در گفت‌وگوهای روزمره به کار ببرند. مثلاً بعد از یادگیری لغات مربوط به رستوران، می‌توانید یک فعالیت طراحی کنید که در آن نقش مشتری و گارسون را بازی کنند و از کلمات جدید در مکالمه استفاده کنند.
بازی‌ها می‌توانند یادگیری را جذاب‌تر کنند. می‌توانید از بازی‌هایی مثل “حدس بزن”، “کارت‌های حافظه” یا “بازی نقش‌آفرینی” استفاده کنید. مثلاً در بازی حدس بزن، معلم (یا یکی از زبان‌آموزان) می‌تواند کلمه‌ای را توضیح دهد و زبان‌آموزان (یا هم‌گروهی‌های آن زبان‌آموز) کلمه را حدس بزنند. این روش باعث می‌شود که یادگیری فعال و لذت‌بخش شود.
برای یادگیری مؤثر واژگان، باید آن‌ها را در موقعیت واقعی معرفی کنیم، مطمئن شویم که دانش‌آموزان معنی را درست متوجه شده‌اند، فرم کلمات را آموزش دهیم و روش‌هایی مثل بازی، مکالمه و داستان‌گویی را برای تقویت یادگیری به کار ببریم. این روش‌ها به دانش‌آموزان کمک می‌کنند که کلمات جدید را بهتر بفهمند، به‌خاطر بسپارند و در مکالمات خود از آن‌ها استفاده کنند.
برای مطالعه بیشتر درباره روش‌های استاندارد تدریس لغت در حوزه تدریس زبان دوم، می‌توانید کتاب‌های زیر را بخوانید:
کتاب Scott Thornbury – “How to Teach Vocabulary” (۲۰۰۲)
یکی از بهترین کتاب‌های تخصصی در زمینه تدریس واژگان است که به بررسی مفاهیم کلیدی مانند یادگیری لغت در کانتکست، استفاده از تکرار و تمرین‌های شناختی برای تقویت حافظه می‌پردازد. این کتاب نکات بسیار کاربردی برای معلمان دارد.
کتاب Michael Lewis – “The Lexical Approach: The State of ELT and a Way Forward” (۱۹۹۳)
این کتاب نظریه “رویکرد واژگانی” را معرفی می‌کند که تأکید دارد یادگیری زبان باید بر اساس یادگیری واژگان و عبارات (به جای تمرکز صرف بر گرامر) باشد. یکی از منابع ارزشمند برای درک عمیق‌تر تدریس واژگان است.
کتاب Paul Nation – “Teaching Vocabulary: Strategies and Techniques” (۲۰۰۸)
پل نیشن یکی از بزرگ‌ترین پژوهشگران در زمینه آموزش واژگان است و در این کتاب به روش‌های علمی و عملی برای تدریس واژگان در زبان دوم پرداخته است. وی به مباحثی مانند یادگیری عمدی و ضمنی واژگان، نحوه تکرار مؤثر و استفاده از متون برای آموزش لغات اشاره دارد.
کتاب «واژگان در استفاده» نوشتهٔ مایکل مک‌کارتی و فلیسیتی او‌دِل: این کتاب مجموعه‌ای فوق‌العاده برای یادگیری واژگان زبان انگلیسی است که با تمرینات متنوع به زبان‌آموزان در تقویت دایرهٔ لغات خود کمک می‌کند.
